“Mag-unsa manang kwarta na di mana madala sa langit!”
Dili boot pasabot na kung naa ta’y sobra na kwarta, hakog na kaayo ta. Usahay man gud nindot na naa jud ta’y tigum ug extra na kwarta para dili ta maglisud, makatabang pata sa atong pamilya, ug dili ta mahimong purwisyo sa ubang tawo.
Dili basehan nga kung dako ta ug sweldo, dako nasad atong matigum. Usahay man gud kung mag-upgrade ang sweldo, mag-upgrade nasad ang lifestyle maong labong dako na unta ug sweldo, dili gihapon paigo. Maong maayo jud na maskin midako atong sweldo, pabilin gihapon ta sa atong simple na lifestyle para dili ta mastress nga kulang napud ang kwarta.
Nagdako ko sa pamilya na pobre. Kaniadtong bata pako, wala ko nakarealise na pobre diay mi kay abi nako na okay ra kaayo ang amoang pamuyo.
Nakadumdum ko atong wala pako nagsugod ug eskwela na magbike akoang papa ug maglingkod ko sa atubangan sa bike na gihimoan sa akoang papa ug bangko. Magpapalit ko ug balig 5 ka safari na tag P1.00 (Boy Bawang karon) sa sari-sari store na among malabyan ug malipay na kaayo ko ana. Malipay sad ko magsakay sa atubangan sa bike kay wala’y sagang sa talan-awon.
Naa sad mga panahon na ug wala mi sud-an, magpalit mi ug isa ka baso na ginamos. Kaniadto, P5.00 lang ni ug dugay jud kaayo ni siya mahurot ug daghan pajud ang ihatag. Usahay sad magsud-an ko ug toyo ug luto, asin ug luto, milo ug luto o kaha gatas ug luto. Magkaon sad mi ug liso sa kamansi para paniudto o kaha maglung-ag mi ug saging dayon itusno sa ginamos o kaha oil nga naa’y asin o asukal.
Nakadumdum sad ko na inig uli nako gikan sa eskwelahan atong Grade 1 nako na magpaluto ko sa akong mama ug halang na noodles. Naa sad ko’y balon kanunay na P5.00 ug igo na kaayo na kay ang banana cue kaniadto kay tag P3.00 paman dayon ang P2.00 kay juice. Usahay sad dili ko magsnack para pagkasunod adlaw makapalit ko ug biscuits o kaha ipalit nako’g chooey choco akong P5.00.
Ayha ko nakarealise na naglisud diay mi atong pagskwela na nako. Naa ko’y duha ka igsoon na mga lalaki na ahead sa akoa ug 4-5 ka tuig. Pareho rami ug eskwelahan. Kada human sa eskwela ug summer break na, pangkuhaon dayon nako ang notebooks sa akong mga igsoon na lalaki ug pangtangtangon ang spring ug ang yarn. Icompile napud nako ug utro katong naa’y mga sinulatan sa akong mga igsoon ug ang wala nasulatan akong ipanglain tanan. Magcompile dayon ko ug balig 100 pieces na papel ug akoang tahion ug yarn para macompile ang notebook. Mao na dayon ni akong notebook pagkasunod school year ug kung kulang ang notebook, mao pa na ang panahon na palitan ko ug bag-o.
Sa pagskwela nako diri ko makabantay na naa ko’y mga classmates na sinaw kaayo ug mga sapatos. Naa sila’y pencil case na andana-andana. Naa sila’y bag ug sapatos na naa’y mga ligid. Mga gwapa ug pugong o accessories sa buhok. Bag-o ilang mga uniform kada tuig. Ako, simple rajud ko na pagkaestudyante. Naa’y panahon na gisi akong bag dayon tahion lang sa akong papa para magamit pa kay wala pa’y ipalit ug bag-ong bag. Naa tood mga panahon na maghandom ko na unta naa sad ko’y mga gamit pareha sa ilaa, pero ang akoa nalang, nagbawi ko sa grado maong honor pupil ko sa tibook elementary.
Mananahi ang akoang mga ginikanan ug nakita jud nako ang ilang pagpaningkamot. Naa’y mga gabii na dugay sila matulog kay naa sila’y giapas na tahionon na kuhaonon. Ang amoang kwarto kaniadto gipalibutan ug makina sa pagtahi ug naanad rasad ko na matulog samtang saba sila sa pagtrabaho. Ang study table nako kay ang among makina. Usahay magtahal pako sa ligid sa makina inig magtahi na akong mga ginikanan.
Sa high school nako, diri na nagsugod ang daghan na mga bayrunon. Diri sad nako nakita na naa jud mga datu na mga anak na maklaro jud sa panit kay hamis kaayo ug wala’y tatsa. Dili pareha sa akoa na sige rako’g kadagma ug ginapaak sa lamok maong daghang ug ulat sa panit. Sige pajud ko’g sugok-sugok sa kalibunan kay inig magsaka ug lubi mutabang ko ug kanang maglampas sa sagbot. Magsige sad ko’g painit o maligo ug dagat maong morena jud ako panit. Diri gisugdan nako ug istorya sa akong mama na ok ra kung dili ko mutabang sa mga trabahoon sa balay basta magfocus lang ko sa akong pagskwela. Tungod niini, nakahonor student napud ko sa tibook high school nako.
Pagkacollege nako diri najud nako nabati ang grabe kalisud sa kinabuhi. Makita sad nako akong mama na muhilak kay wala mi kwarta ikabayad sa sunod na exam. Naa’y isa ka tuig na full scholar ko sa eskwelahan ug naa sad mga 2 ka tuig na naa ko’y lain na scholarship. Apan wala man kini nagdugay kay irregular student ko sa Engineering (kay nagshift ko ug kurso maong wa nagkadimao ang mga subjects na nakuha pagkashift). Dili sila musugot mubayad sa eskwelahan unless regular student ko maong natangtang ko sa scholarship. Tungod ani, nabati jud nako ang hilak sa akong inahan inig maglisud mi ug bayad para sa exam sa eskwelahan. Maong nakaingon jud ko na maningkamot ko ug eskwela para makatabang ko sa tanan kahago sa akong mga ginikanan.
Gusto najud unta ko magworking student atong mga panahona pero dili musugot ang akong mga ginikanan. Matud pa nila, magfocus lang daw ko na makahuman ug sila na ang bahala na magproblema sa balayrunon. Mao pud ni akong gibuhat. Dili kaayo ko mutabang sa mga buluhaton sa balay kay focus rajud ko himo ug assignment ug toon. Usahay sa akong kastress sa pagskwela, magtan-aw ko ug anime ug magdula ug farmville.
Atong wala pako nag-adulting, nakaingon ko na dili importanti ang kwarta. Nakaingon ko na mabuhi lage mi ani basta maningkamot lang mi sa kinabuhi. Mutabang sad ang Ginoo sa atoa ug mulihok ta.
Nakaingon ko na mahuman lang ko ug eskwela ug makatrabaho na, magamay-gamay najud siguro ang amoang problema sa kwarta.
Pagsugod nako ug trabaho ug nakakuha ko sa akong unang sweldo, nalipay kaayo ko ug gihatag nako tanan akong sweldo sa akong inahan. Nagbilin lang ko ug gamay lang jud para sa akoa. Ang gasto raman sa akong trabaho kay ang pamasahe (usahay manakayan ko kung dili ko mahatod o makuha sa akong papa) kay magbalon man ko ug pagkaon kada udto. Niining panahona, nakaila na nako si PJ ug naa nako’y tigtambag mahitungod sa kwarta.
Naa’y kas-a na naabot na akong sweldo ug paghatag nako sa akong mama, ang kwarta padulong ra sa amoang grocery. Wala’y labot ang among bayrunon sa kuryente na naabot ug P5,000 maskin suga, fridge, electric fan, ug plantsa ra ang naa sa amoang balay! Nastress jud ko ani ug kay kinahanglan man jud ang kwarta, nagsige ko ug overtime sa trabaho.
Naa’y mga panahon na mag-away mi ni PJ mahitungod sa kwarta. Ang iyaang opinion na importanti ang kwarta ug kinahanglan magtigum. Sa akoang case, wala’y tigum mahitabo kay tanan kwarta padulong sa bayrunon. Muingon siya sa akoa na magtigum ko kay in kaso ug magdaot ko, o naa’y mga panghitabo naa ko’y kwarta. Unsa sad ang itigum ug kulang man gani ang sweldo?
Diri ko nakarealise na importanti jud kaayo ang kwarta. Maskin naa’y mga tawo na muingon na “Mag-unsa manang kwarta na di mana madala sa langit!” pero para sa akoa, lahi rajud ang kinabuhi kung maayo ta mumanage sa atoang kwarta.
Nganong nakarealise ko na importanti ang kwarta hilabina ug sobra maskin gamay ug kamao lang jud ta mumanage:
1. Wala’y stress sa mga bayrunon sa panimalay
Kung insakto lang jud kaayo akong sweldo sa mga bayrunon kaniadto atong nagtrabaho pako, dili unta ko mastress ug overtime para lang naa’y extra na kwarta. Lahi rajud ang feeling na wala ta’y problema sa mga bayrunon.
2. Kung naa’y emergency, naa jud makoot
Nakarealise ko ani karon nga naa nako sa India. Kay naa man ko sweldo sa mga butang na akong gikalingawan sama sa social media ug work from home, naa najud ko kwarta na natigum. Perti jud nakong paningkamot sa kinabuhi maskin insakto na kaayo ang sweldo sa akong bana. Lahi raman gud ning nagdako ta na pobre kay makarealise jud ta na importanti maningkamot para makakwarta. Naa’y mga panahon na kinahanglan sa akong mga ginikanan na mulangyaw sa layo-layo na lugar, malipayon ko na makalukat nako ug ticket sa eroplano maskin emergency. Lahi rajud ang kalipay na naa’y makoot na kwarta ug di na makapurwisyo sa ubang tawo.
3. Makapalit na ug mga pagkaon na wala nakaon atong bata pa
Atong nagsugod ko ug trabaho, makapalit najud intawon ko sa mga pagkaon na bulanon ra kaayo nako makaon atong bata pako. Makaadto nako sa Jollibee ug makaorder ug spaghetti. O kaha mga meals sa Jollibee ug McDonalds na lugos jud intawon mapalit. Makamilk tea pako kaniadto panalagsa. Makalipay na mapalit najud ang mga pagkaon na lugos intawon mapalit kaniadto.
4. Makalaag kay naa man tinigum
Karon kay naminyo naman ko, halos tanan sweldo sa akong bana padulong jud na sa pagtigum. Ang mabilin ana mao na siya ang igasto namo sa mga bayrunon sa balay ug sa pagkaon. Ug kay naa paman sobra, makalaag-laag mi. Kay di man mi hilig maggasto sa akong bana ug mga mahalon na mga butang, naa mi kwarta na mabilin para sa mga importanting butang pareha sa laag. Para sa amoa importanti ang maglaag kay ang amoang trabaho kay work from home man, laay sad kaayo na tanan kinabuhi naa nalang sa balay. Maong kung makaya, maglaag jud mi. Ug nindot sa pamati na makalaag sa kwarta na imung gihaguan.
5. Naa’y kwarta para sa pagpaskwela sa anak
Kay nakaexperience man jud ko na maghilak akong inahan sa bayrunon sa akong eskwelahan atong college pako, diri jud nako narealise na dili ko ganahan na mahitabo sad ni sa akong mga anak. Dili ko ganahan na dili na makafocus ang akong mga anak sa pag-eskwela kay gusto nasad nila na makakwarta para makatabang sa bayrunon.
Lahi rajud sa feeling kung kamao ta mumanage sa atong kwarta. Naa ko’y nailhan na managtiayon nga naa’y anak ug ang sweldo sa bana anaa ra sa P6,000. Hilig ni sila magtigum ug simple rajud kaayo ilang pamuyo. Naa’y namaylo sa ilaa na ang sweldo niya naa sa P20,000. Dili basehan nga kung dako ta ug sweldo, dako nasad atong matigum. Usahay man gud kung mag-upgrade ang sweldo, mag-upgrade nasad ang lifestyle maong labong dako na unta ug sweldo, dili gihapon paigo. Maong maayo jud na maskin midako atong sweldo, pabilin gihapon ta sa atong simple na lifestyle para dili ta mastress nga kulang napud ang kwarta.
Pagpuyo nako sa India diri ko nakakat-on ug unsaon pagtigom. Kay nakaexperience naman ko na magtigum ug nakabenepisyo ang akoang pamilya sa akong pagtigum kay makatabang ko sa ilaa sa emergency, diri nako narealise ang kaimportanti sa kwarta.
Dili boot pasabot na kung naa ta’y sobra na kwarta, hakog na kaayo ta. Usahay man gud nindot na naa jud ta’y tigum ug extra na kwarta para dili ta maglisud ug makatabang pata sa atong pamilya, ug di ta mahimong purwisyo sa ubang tawo.
Unta sa atong kinabuhi, makakat-on ta na magrespeto sa kwarta. Dili lang unta nato hatagan ug labad atong kaugalingon ug atong pamilya tungod lang sa kwarta. Ug kung mag-ingon gihapon mo na dili importanti ang kwarta? Unta dili mo makaexperience ug kalisud kay diha na ninyo marealise na “maypa nagtigum ko ug maypa wa ko naggasto-gasto ug ayo”.
God bless kaninyong tanan.
